Hưởng ứng tuần lễ học tập suốt đời năm 2022, trường Tiểu học Đại Yên gửi đến quý thầy cô và các bạn học sinh chuỗi bài viết về những tấm gương hiếu học của dân tộc Việt Nam. Nhân vật được giới thiệu trong ngày hôm nay đó là Nguyễn Hiền – thần đồng với tinh thần hiếu học.

Nguyễn Hiền sinh năm 1234 (có sách ghi là 1235), trong một gia đình nghèo ở làng Dương Miện, huyện Thượng Hiền, phủ Thiên Trường, lộ Sơn Nam (nay là thôn Dương A, xã Nam Thắng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định). Ngay từ khi còn nhỏ, Nguyễn Hiền đã là cậu bé thông minh, hiếu học lại có thiên bẩm về chữ nghĩa nên khi đỗ Trạng Nguyên, ông mới chỉ 13 tuổi. Đây chính là vị trạng nguyên đầu tiên và nhỏ tuổi nhất trong lịch sử nước ta.

Vốn trời phú thông minh, Nguyễn Hiền học một thì lại biết mười nên chẳng mấy chốc vượt xa kiến thức của các bạn cùng trang lứa và thậm chí còn giỏi hơn cả các đàn anh khóa trên. Tuy nhiên, vì nhà quá nghèo, Nguyễn Hiền đã phải bỏ dở việc học. Ban ngày đi chăn trâu, dù mưa gió thế nào ông cũng đứng ngoài lớp học nghe giảng nhờ. Sách vở là lưng trâu, là nền cát, bút là ngón tay hay mảnh gạch vỡ. Ông luôn yêu thích tìm tòi học hỏi và thường lân la ở các lớp học trong làng để có cơ hội tiếp xúc nhiều hơn với chữ nghĩa, sách vở.

Cuốn “Những trạng nguyên đặc biệt trong lịch sử Việt Nam” có viết, Nguyễn Hiền thường sang chùa - nơi sư trụ trì mở trường dạy học cho con em trong vùng, để xem anh chị học tập. Thấy cậu bé ham chữ nghĩa, nhà sư nhận Hiền làm học trò và cho vào lớp ngồi học. Tuy cuộc sống thuở nhỏ của ông rất khó khăn nhưng ông vẫn luôn không ngừng cố gắng, nỗ lực tự học, tự tìm tòi, khám phá khiến người đời nể phục lòng hiếu học của ông, gọi ông là “thần đồng”.

Năm 1247, triều đình nhà Trần mở khoa thi Tam khôi để chọn Trạng nguyên, Bảng nhãn và Thám hoa, Nguyễn Hiền cũng tham gia. Bài thi nhà vua đề là “Áp tử từ kê mẫu du hồ phú, tức bài phú nói về con vịt từ giã mẹ gà đi chơi hồ”. Nội dung đề ra khá rộng và trừu tượng, lại yêu cầu diễn đạt bằng thể phú. Nguyễn Hiền đã viết một bài phú có tính chất nghị luận sâu sắc, vừa thể hiện được nhận thức về cuộc sống, vừa tỏ rõ khả năng uyên bác, văn chương. Vua đọc xong phê luôn hai chữ Thưởng tứ và lấy đỗ Trạng nguyên ở tuổi 13. Có thể nói, Nguyễn Hiền là trạng nguyên nhỏ tuổi nhất trong lịch sử khoa bảng Việt Nam.

Khi Nguyễn Hiền vào cung yết kiến, nhà vua thấy Trạng Nguyên quá nhỏ mà thông thái hơn người nên hỏi:

- Trạng Nguyên học ở đâu?

Nguyễn Hiền cứ thật tình tâu:

- Thần tự học lấy, nhưng có một đôi chữ không hiểu cần phải hỏi sư ông ở chùa làng.

Nhà vua thấy Trạng nói năng tự nhiên chưa hiểu phép tắc, lễ nghĩa, lại có ý tỏ ra kiêu căng nên cho là chưa thể bổ nhậm chức quan trong triều được, bèn cho Trạng về nhà học hành chờ thêm 3 năm sau khôn lớn mới bổ dụng.

Trạng về nhà, ngoài việc đọc sách, giúp đỡ công việc gia đình, còn thời gian thì kết bạn với trẻ con trong làng đánh khăn, thả diều, vui chơi thỏa thích.

Ít lâu sau, khi Trạng về nhà thì sứ nhà Nguyên sang nước ta, muốn thử sức nước Nam có người tài hay không đã đưa ra bài thơ:

“Lưỡng nhật bình đầu nhật

Tứ sơn điên đảo sơn

Lưỡng vương tranh nhất quốc

Tứ khẩu tung hoành gian”

Vua giao cho các triều thần nghiên cứu trả lời, nhưng không một ai giải đáp được cả. Trong khi cả triều đình đang bí, bỗng có người nhớ đến Trạng Nguyên Nguyễn Hiền, bèn tâu vua cho mời Trạng Nguyên đến hỏi. Nhà vua đưa bài thơ của sứ Nguyên cho Trạng xem và hỏi người Nguyên Mông định nói gì? Trạng chỉ đọc lướt qua, đã phát hiện toàn bộ nội dung của bài thơ chỉ mô tả có một chữ "Điền". Sứ Nguyên nghe lời giải đáp cũng cả kinh, phục tài và không dám khinh thường người nước Nam.

Trạng Nguyên Nguyễn Hiền và câu đố chữ Điền nổi tiếng trong lịch sử

Với tài năng, công đức và học vấn uyên thâm, Trạng nguyên Nguyễn Hiền đã làm rạng danh thế hệ trẻ của Việt Nam, xứng danh là một tấm gương sáng về năng lực tự học thành tài, về đức độ và lòng yêu nước thương dân.
Tác giả: Giáo viên khối 2

Ban truyền thông nhà trường